De cruciale rol van voeding in de strijd tegen hart- en vaatziekten

Hoe vaak komt CVD wereldwijd voor?

Hart- en vaatziekten (CVD) blijven een van de grootste bedreigingen voor de menselijke gezondheid en zijn een belangrijk punt van zorg voor medische en wetenschappelijke gemeenschappen wereldwijd. Op dit moment vertegenwoordigen hart- en vaatziekten zoals coronaire hartziekten (CHD) en beroertes 31% van alle sterfgevallen wereldwijd, waarbij naar schatting 17,5 miljoen mensen per jaar sterven aan de ziekte¹. Het is de belangrijkste doodsoorzaak bij zowel mannen als vrouwen in de VS^2, en naar schatting heeft een op de vijf volwassenen in China CVD, waarbij het land een van de hoogste CVD-sterftecijfers ter wereld heeft³. 

Wat zijn de belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van CVD? 

Risicofactoren vallen uiteen in twee categorieën: factoren die niet voorkomen kunnen worden, zoals leeftijd, en factoren die wel voorkomen kunnen worden. Een verrassend aantal van deze laatste aandoeningen kan worden toegeschreven aan de levensstijl, waaronder roken, hoge bloeddruk, verhoogde bloedlipiden, een zittende levensstijl, obesitas en, belangrijk, slechte voeding. Het verlagen van iemands body mass index (BMI) tot binnen het 'normale' bereik van 20 - 25 kg/m2 kan helpen bij het verlagen van de bloeddruk, bloedlipiden en het voorkomen van een zittende levensstijl. Dit kan worden bereikt door de calorie-inname op peil te houden als de BMI al binnen dit bereik valt, of via een negatieve caloriebalans als de BMI hoger is dan 25 kg/m2, aangevuld met meer lichaamsbeweging om calorieën te verbranden. 

Hoewel veel risicofactoren gerelateerd zijn aan de levensstijl, is een verandering in de levensstijl niet altijd gemakkelijk, mogelijk of snel te realiseren. In dergelijke gevallen zijn medicijnen, zoals statines, nodig om verhoogde bloedlipiden te behandelen en kunnen andere medicijnen worden gebruikt om een hoge bloeddruk of zelfs een rookverslaving te behandelen.

De samenstelling van iemands dieet is ook een belangrijke factor bij het ontstaan van CVD. Het westerse dieet, dat wereldwijd steeds populairder wordt, is rijk aan natrium, suikerhoudende dranken en heeft een tekort aan omega-3 vetzuren uit de zee (EPA; DHA), vitamine D, noten/zaden en volkoren granen. Als gevolg hiervan lopen mensen die dit dieet volgen een groter risico op hartaanvallen, beroertes, diabetes type 2 en zelfs overlijden⁴, waarbij voedingsfactoren naar schatting in verband worden gebracht met een aanzienlijk deel van de sterfgevallen⁵. Het mediterrane dieet, rijk aan noten, vette vis, fruit en groenten, met een beperkte inname van rood vlees, natrium en suikerhoudende dranken, blijkt het aantal cardiovasculaire voorvallen te verminderen⁶. 

Er is ook een sterke correlatie tussen bepaalde biomarkers, zoals diabetes, en CVD; de American Heart Association heeft zelfs gemeld dat volwassenen met diabetes tot vier keer meer kans hebben om te sterven aan een hartziekte dan mensen zonder diabetes⁷.

Wat zijn de huidige richtlijnen voor het verlagen van het risico op CVD via leefstijlfactoren die hieraan bijdragen?

Richtlijnen verschillen van regio tot regio, maar wereldwijd is men het erover eens dat patiënten met een verhoogd risico op CVD een cardiovrij dieet moeten volgen met fruit, groenten, volkoren granen, mager vlees, gevogelte, vis, noten, peulvruchten en zaden, met een beperkte inname van toegevoegde suikers⁸.  De moeilijkheid ligt in de afhankelijkheid van patiënten die veranderingen aanbrengen om hun eigen levensstijl aanzienlijk te verbeteren, aangezien mensen niet noodzakelijk de huidige adviezen opvolgen. Dit is voor een deel te wijten aan hiaten in de kennis van patiënten - en zelfs artsen - over wat een evenwichtig, voedzaam dieet is en hoe dit te bereiken. Onlangs zijn biomarkers gebruikt om de voorraad belangrijke ingrediënten van een individu te meten. De meest geavanceerde biomarkers zijn voor vitamine D en omega-3 vetzuren (EPA; DHA), en een groot deel van de geteste populaties bleek een tekort te hebben aan deze twee componenten^9,10. De richtlijnen blijven evolueren naarmate er meer bewijs aan het licht komt¹¹.

Welke rol kan voeding spelen bij het ondersteunen van de gezondheid van hart en bloedvaten?  

Net zoals slechte voeding een belangrijke rol kan spelen bij het verhogen van het risico op CVD, kan een uitgebalanceerd, voedingsrijk dieet helpen bij het voorkomen of drastisch verlagen van het risico op het ontwikkelen van CVD. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat adequate veranderingen in levensstijl driekwart van alle sterfte door CVD kunnen voorkomen, en er is steeds meer bewijs voor de invloed van verschillende voedingsmiddelen en voedingsstoffen en hun rol in de preventie van CVD ^12-15. Er is ook uitgebreid onderzoek dat aantoont dat belangrijke voedingsstoffen, waaronder omega-3 eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA), evenals vitamine D, de gezondheid van het hart kunnen ondersteunen¹⁶.

Wat is het bewijs dat omega-3 EPA en DHA in verband brengt met een vermindering van risicofactoren voor het ontwikkelen van CVD? 

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat omega-3 EPA en DHA het risico op het ontwikkelen van CVD kunnen helpen verminderen. In 2012 heeft de Europese Commissie zelfs een artikel 13.1 gezondheidsclaim goedgekeurd dat 250 mg EPA en DHA per dag bijdraagt aan een normale hartfunctie¹⁷. In 2013 werden bijkomende claims overeenkomstig artikel 13, lid 1, toegestaan voor "DHA en EPA dragen bij tot het behoud van een normale bloeddruk" (voor een dagelijkse inname van 3 g EPA en DHA) en "DHA en EPA dragen bij tot het behoud van normale triglycerideniveaus in het bloed" (voor een dagelijkse inname van 2 g EPA en DHA.¹⁸

Daarnaast bleek uit een nieuwe meta-analyse van onderzoeken naar het verband tussen EPA en DHA en hart- en vaatziekten dat het risico op hart- en vaatziekten bij personen met verhoogde triglyceriden of LDL-cholesterol significant afnam met EPA- en DHA-suppletie¹⁹. Een aanzienlijk aantal grote interventiestudies met supplementen van EPA en DHA bij hart- en vaatziekten had echter geen positieve resultaten of rapporteerde neutrale resultaten. Daarom beveelt de European Society of Cardiology (ESC) het gebruik van EPA- en DHA-supplementen momenteel niet aan in de richtlijnen voor cardiovasculaire preventie.²⁰ Het is niet waarschijnlijk dat de ineffectiviteit van EPA en DHA in verband kan worden gebracht met de beperkte positieve of neutrale uitkomst van deze onderzoeken. Het is eerder een kwestie van biologische beschikbaarheid van EPA en DHA en kwesties met betrekking tot de onderzoeksmethodologie, die onlangs werden onthuld door het meten van niveaus van EPA en DHA met behulp van de gestandaardiseerde HS-Omega-3 Index®. ²¹. Op dit moment zeggen velen dat er een nieuwe generatie op niveau gebaseerde grote interventiestudies nodig is om een nauwkeuriger beeld en begrip te krijgen van de invloed van EPA en DHA op de cardiovasculaire gezondheid.

Niettemin heeft de American Heart Association (AHA) onlangs, op basis van positieve resultaten van een aantal onderzoeken en het totale bewijsmateriaal, een verklaring uitgegeven waarin het gebruik van EPA- en DHA-supplementen sterk wordt ondersteund bij congestief hartfalen en, minder sterk, bij patiënten die recent een hartaanval hebben gehad.²².

Welk bewijs is er voor een verband tussen vitamine D en een lagere sterfte aan CVD?

Traditioneel wordt vitamine D gezien als belangrijk voor het behoud van gezonde botten, maar hogere vitamine D-niveaus blijken ook in verband te worden gebracht met een langere levensduur en minder cardiovasculaire voorvallen.

Vitamine D-spiegels worden gemeten als 25(OH) vitamine D in serum, en het risico op zowel sterfte als cardiovasculaire voorvallen neemt toe bij niveaus lager dan 30 ng/ml, wat overeenkomt met 75 nmol/l²³. Vitamine D speelt ook een gunstige rol bij de regulering van hoge bloeddruk²⁴ en een verlaging van het risico op hypertensie en hart- en vaatziekten²⁵. Hoewel uit een meta-analyse van interventiestudies is gebleken dat het verhogen van de inname van vitamine D de totale mortaliteit verlaagt, ondersteunen hartverenigingen momenteel het gebruik van vitamine D als supplement niet, hoewel een inname tot 100 µg per dag door de EFSA als veilig wordt beschouwd²⁶. Optimale vitamine D-niveaus kunnen veilig worden bereikt bij volwassenen door de dagelijkse inname van vitamine D3 tot 100 mg of 4000 I.E. per dag²⁷.

Hoe zit het met andere belangrijke voedingsstoffen?

Van belangrijke voedingsstoffen, waaronder vitamine C en E, en oplosbare vezels zoals bèta-glucaan van haver is ook ontdekt dat ze een rol spelen bij de ondersteuning van een gezond hart. 

Vitamine E is in verband gebracht met een verlaagd risico op het ontwikkelen van een cardiovasculaire aandoening als gevolg van oxidatieve stress en ontstekingen, en helpt daarnaast cellen te beschermen tegen schade en de arteriële gezondheid te behouden^28,29,30. Ondertussen kan vitamine C de gezondheid van het hart ondersteunen - hogere vitaminegehaltes zijn in verband gebracht met een lagere bloeddruk³¹, evenals een verbeterde vaatverwijding bij mensen met hart- en vaatziekten ³².

Onderzoek naar oplosbare vezels heeft ook aangetoond dat bèta-glucaan uit haver het cholesterolgehalte kan verlagen, waardoor het risico op hart- en vaatziekten afneemt³³. In 2011 is in de EU een claim voor de vermindering van een ziekterisicofactor toegestaan voor bèta-glucaan van haver voor een dagelijkse inname van 3 g: "Van bèta-glucaan van haver is aangetoond dat het de cholesterol in het bloed verlaagt/vermindert. Een hoog cholesterolgehalte is een risicofactor voor de ontwikkeling van coronaire hartziekten"³⁴

Hoe kan de algehele aanpak van de ondersteuning van cardiovasculaire gezondheid worden verbeterd?

De wereldwijde verschuiving naar een grotere consumptie van voedingsmiddelen met weinig voedingsstoffen is waarschijnlijk een belangrijke factor achter de toename van het aantal CVD wereldwijd, maar steun van regeringen, regelgevende instanties en gezondheidswerkers kan de voedingsindustrie helpen om deze trend om te buigen en ervoor te zorgen dat een voedzaam, uitgebalanceerd dieet voor iedereen toegankelijk en betaalbaar is. 

Het is ook van cruciaal belang dat overal ter wereld inspanningen worden gedaan om het publiek bewuster te maken van en inzicht te geven in het belang van goede voeding om de toepassing van levensstijl en voedingsgewoonten aan te moedigen die de gezondheid van hart en bloedvaten ondersteunen. Het herzien van de huidige richtlijnen zou kunnen helpen om dit te bereiken en het bieden van een consistente aanpak in de aanbeveling van strategieën voor cardiovasculaire gezondheid zou kunnen leiden tot een toename in de inname van essentiële micronutriënten om de cardiovasculaire gezondheid wereldwijd te helpen verbeteren.